مورچه‌ها موجوداتي هستند که همه نوع آب و هوايي را مي‌توانند تحمل کنند و در تمام نقاط مثل دشت‌هاي شني، چمنزارها، کرانه درياها، دامنه کوه‌ها، جنگل‌ها و… زندگي مي‌کنند و فقط آنها را در نقاط خيلي مرتفع کوه‌ها نمي‌توان يافت.مورچه‌ها از دسته موجودات اجتماعي هستند و به صورت دسته جمعي و گروهي زندگي مي‌کنند. در هر اجتماع ۳ نوع مورچه وجود دارد: مورچه‌هاي نر، مورچه‌هاي ملکه يا ماده و مورچه‌هاي کارگر. بيشتر مورچه‌هاي نر و ملکه داراي بال هستند، اما مورچه‌هاي کارگر بال ندارند و بيش از ۳۵۰۰ نوع مورچه در جهان وجود دارد. مورچه‌هاي مختلف بجز در اندازه از ديگر جهات کاملا به هم شبيه‌اند.بعضي از مورچه‌ها در تپه يا خاک‌ها زندگي مي‌کنند. بعضي‌ها در چوب درخت بلوط لانه مي‌سازند. معمولي‌ترين آنها مورچه‌هاي قرمز و سياه نام دارند.

 

روي سر مورچه‌ها يک جفت شاخک يا آنتن مرتبا در حال جنبيدن است. مورچه بيني ندارد، ولي حس بويايي بسيار قوي‌اي دارد که از طريق همين شاخک‌هاي روي سرش بو را حس مي‌کند و به وسيله همين شاخک‌ها مي‌تواند راه را پيدا کند يا دوستانش را شناسايي نمايد و همچنين با مورچه‌هاي ديگر ارتباط برقرار کند.مورچه‌ها در قسمت سر خود يک مغز و يک جفت چشم مرکب، دهان و آرواره‌هاي نيرومندي دارند علاوه بر چشم‌هاي مرکب، اغلب مورچه‌ها داراي اندام بينايي ديگري نيز هستند که همان حس بويايي است که مي‌تواند راهش را پيدا کند.اين حشره ممکن است بين ۵/۱ ميلي‌متر تا ۵۰ ميلي‌متر طول بدنش باشد. تمام انواع مورچه‌ها به‌صورت اجتماعي زندگي مي‌کنند، اما تفاوت‌هاي خيلي زيادي در طرز زندگي و عادات خود دارند.

 

مورچه‌ها زندگي جالبي دارند. اجتماعات مورچه‌ها شبيه کشورهاي کوچکي است که هر يک داراي ملکه و تعدادي مورچه‌هاي نر و ماده بالدار و کارگران مي‌باشد. ملکه مورچه‌ها يک مجتمع به وجود مي‌‌آورد. او لانه‌اي حفر مي‌‌کند و تخم‌هاي خود را در آن مي‌ريزد. بعد از اين‌که تخم‌ها به نوزادان کوچک بدون دست و پايي تبديل شدند، مادر مورچه‌ها به هر يک کمک مي‌کند تا به دور خود پيله‌اي بتنند تا هنگامي که مورچه به حد کافي رشد کند و بعد ملکه مادر يک سر پيله را سوراخ کرده و مورچه را از پيله‌اش بيرون مي‌کشد و پس از آن بلافاصله مشغول به کار مي‌شوند. چون مورچه‌هاي کارگر تازه متولد شده و زندگي خود را آغاز کرده‌اند، بايد به رسيدگي و مراقبت از مادرشان و بقيه اعضاي مجتمع بپردازند.يکي از کارهاي مورچه کارگر اين است که آذوقه جمع‌آوري کند و به لانه ببرد تا براي فصل زمستان که از داخل زمين بيرون نمي‌آيند، غذاي کافي داشته باشند.

 

مورچه با اين‌که جثه خيلي کوچکي دارد، ولي توانايي‌اش در حمل بار خيلي زياد مي‌باشد و باري حداقل ۱۰ يا ۱۵ برابر وزن خودش را مي‌تواند حمل کند.مورچه‌ها جانوران بسيار زحمت‌کشي هستند و تمام عمر خود را فقط کار مي‌کنند. ولي قابل توجه است که همه مورچه‌ها داخل زمين زندگي نمي‌کنند.بعضي از مورچه‌ها هم هستند که خارج از زمين لانه مي‌سازند. مانند مورچه‌هاي درشتي که در چوب زندگي مي‌کنند و نسبت به مورچه‌هاي کوچک قدرت‌نمايي مي‌کنند. آنها اسير مي‌گيرند و به جنگ انواع کوچکتر از خود مي‌روند و آنها را از لانه‌هاي خود بيرون مي‌کنند و تخم‌ها و کرم‌هاي حشره و نوزادان و انبارهاي مواد خوراکي آنها را غارت مي‌کنند و به لانه‌هاي خود مي‌برند و مواد غذايي آنها را مصرف مي‌کنند و از کرم‌هاي حشره و نوزادان آنها با دقت مواظبت کرده تا اين‌که رشد کنند و به حد بلوغ برسند و آن وقت به خدمت اربابان تازه خود درآيند.بعضي مورچه‌ها هم هستند که در آفريقاي جنوبي زندگي مي‌کنند که گوشتخوارند و مورچه‌هاي سواره نام دارند و در صف‌هاي طولاني و پشت سر هم در جستجوي گوشت حرکت مي‌کنند و موجب ترس و وحشت مي‌شوند.بزرگترين و درنده‌ترين حيوانات در مقابل لشکر اين نوع مورچه‌ها عاجزند.

 

غذاي مورچه‌ها 

هزاران نوع مورچه در جهان زندگي مي‌کنند که هر نوعي زندگي و غذاي مخصوص به خود را دارند.

مورچه خرمن چين : مورچه‌اي است که از گياهان اطراف خود دانه مي‌چيند و به لانه خود مي‌برد و از آنها استفاده مي‌کند.

مورچه شير دوش يا گله‌دار : اين مورچه‌ها به شکار شته‌ها مي‌روند، آنها را گله گله در لانه جاي مي‌دهند و با نواختن ضربه‌هاي محکمي بر پهلويشان ، مايع شيرين مزه‌اي از اندامشان براي خود مي‌دوشند.

مورچه‌هاي باغبان : دسته ديگر از مورچه‌ها باغباني مي‌کنند، يعني قارچهاي بسيار ريزي را مي‌پرورند و خوراکشان را فقط از آنها تهيه مي‌کنند. براي کشت قارچها نياز به باغچه‌اي هم دارند که براي اين کار خميري فراهم مي‌کنند و قارچهاي مورد نظر خود را بر روي آن مي‌کارند.

مورچه‌هاي آسيابان : اين نوع مورچه‌ها با کله بزرگ و فکهاي نيرومندشان دانه‌ها را آسياب مي‌کنند. 

 

 

انواع مورچه‌ها 

مورچه‌هاي تپه ساز ، همچون مورچه‌هاي چوب‌زي در انگلستان فراوان هستند. اين مورچه‌ها چنان بلند خانه سازي مي‌کنند که گاهي ارتفاع ساختمان‌هايشان به يک متر و پهناي آن به ۳۰ سانتي متر مي‌رسد.

برخي از مورچه‌ها ، برده‌دار هستند، يعني دسته دسته همچون گروههايي که عازم ماموريت نظامي هستند، به سراغ مورچه‌هاي کوچکتر مي‌روند. تخمها ، کرمها و شفيره‌هاي آنها را غارت مي‌کنند و از آنها نگهداري مي‌کنند تا بالغ شوند و در اين هنگام آنها را به بيگاري وامي‌دارند.

در آفريقاي مرکزي ، آمريکاي جنوبي و نيز آسياي جنوبي ، پاره‌اي از انواع مورچه‌ها ، گوشتخوار هستند. گاهي آنها را مورچه‌هاي قزاق گويند. چون بسيار بي‌رحم هستند و در ستونهاي طولاني مانند نظاميان جنگجو در جستجوي جانداري به راه مي‌افتند تا از گوشت بدن او تغذيه کنند. 

 

 

زندگي اجتماعي مورچه‌ها 

در حدود ۸۰۰۰ گونه مختلف مورچه وجود دارد و همه آنها در گروههاي فاميلي زندگي مي کنند اين حشره درمقايسه با حشرات ديگر لانه ساده‌تري مي‌سازد بيشتر آنها در زير زمين تونلهايي حفر مي‌کنند يا با استفاده از موادي خاکريز (پرچين) درست مي‌کنند در طول تابستان مورچه‌هاي بالدار از لانه بيرون آمده و بطور دسته جمعي حرکت مي‌کنند آنها جفت گيري مي‌کنند و براي تشکيل اجتماع جديدي پرواز کرده و مي‌روند.

مورچه‌هاي صحرا نشين اجتماعي در طول شب يک توده مخروطي موقت درست مي‌کنند آنها براي اين کار از بدنشان استفاده مي‌کنند مورچه‌ها به همديگر مي‌چسبند و از يک شاخه درخت آويزان مي‌شوند آنها بوسيله پنجه‌هايشان به يکديگر مي‌چسبند و اين مخروط را مي‌سازند. يک لانه مورچه از چندين اطاقچه که بوسيله تونلهايي به هم مرتبط مي‌شوند، تشکيل شده است. 

 

 

چرخه زندگي مورچه 

چرخه حيات مورچه بسيار جالب است. ماده‌هاي يک کلني يعني ملکه تا ارتفاع زيادي در آسمان به پرواز در مي‌آيند و نرها نيز به دنبالشان مي‌روند. پس از اين پرواز جفت گيري ، نرها فورا مي‌ميرند و ملکه پايين مي‌رود و به تنهايي آغازگر يک گروه يا دسته جديد مي‌شود. او آشيانه‌اي حفر مي‌کند و تخم مي‌گذارد. پس از آن که کرمهايي که فاقد پا هستند، از تخم بيرون مي‌آيند، ملکه مادر به آنها کمک مي‌کند تا پيله‌اي به دور خود بتنند. هنگامي که مورچه جوان به اندازه کافي رشد کرد، ملکه يک سر پيله را سوراخ مي‌کند و مورچه را از داخل محفظه خود خارج مي‌سازد. اين کارگران تازه نفس ، تقريبا به فوريت زندگي پر کار و فعال خود را آغاز مي‌کنند که وقف ملکه و بقيه اعضاي گروه است.